نشست علمی «جامعه‌سازی اسلامی؛ تبلور اقامه دین در حکمرانی زمینه‌ساز» با ارائه‌ی حجت‌الاسلام شمس‌الله مریجی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. در این نشست، استاد مریجی به نقش محوری همبستگی اجتماعی در تسهیل حکمرانی مهدوی پرداخت و بر لزوم آمادگی جامعه برای عصر ظهور تأکید کرد.
همبستگی اجتماعی؛ تسهیل‌گر حکمرانی مهدوی
در ابتدای سخنان خود، حجت‌الاسلام مریجی با اشاره به ضرورت آمادگی جامعه برای ظهور امام زمان(عج) گفت: این‌گونه نیست که حضرت هنگام ظهور، همه‌چیز را از صفر آغاز کنند. اصطلاح «جامعه منتظر» بر همین اساس است؛ یعنی باید زمینه‌ها از پیش فراهم شده باشد تا حضرت بتوانند در بستر آماده، اقدام و حرکت خود را آغاز کنند.
وی در تبیین مفهوم جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسان، دو شرط اساسی را برشمرد: روابط متقابل و هدف مشترک. به گفته او، صرف حضور افراد در کنار هم جامعه نمی‌سازد؛ بلکه آنچه این جمع را به یک جامعه‌ی واقعی تبدیل می‌کند، وجود روابط متقابل و احساس همبستگی میان اعضاست. در واقع، همبستگی اجتماعی همان عامل پایداری و دوام جامعه است و در نبود آن، اقدامات اجتماعی یا شکل نمی‌گیرند یا موقتی و سطحی خواهند بود.
اجرای احکام دینی در سایه‌ی وفاق اجتماعی
استاد مریجی با انتقاد از وضعیت فعلی اجرای احکام دینی در جامعه، به امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد و گفت: این واجب فراموش‌شده‌ی دین، به تعبیر شهید مطهری «رکن رکین اسلام» است، اما در جامعه ما مهجور مانده است. چرا؟ چون شرط بنیادین تحقق آن، یعنی همبستگی اجتماعی، وجود ندارد. در جامعه‌ای که افراد با یکدیگر پیوند عاطفی، فکری و ارزشی ندارند، اجرای احکام دینی دشوار و حتی غیرممکن می‌شود.
وی افزود: وفاق اجتماعی یعنی احساس مسئولیت متقابل میان افراد برخوردار از آگاهی و اراده، نه بر پایه‌ی ترس یا اجبار. بن‌مایه‌ی این وفاق، ارزش‌ها و باورهاست. همان‌طور که آگوست کنت، امیل دورکیم، تالکوت پارسونز و ابن‌خلدون نیز بر نقش ارزش‌های مشترک در ایجاد همبستگی تأکید کرده‌اند.
فوتبال و همبستگی اجتماعی
مریجی با اشاره به نمونه‌ای عینی از همبستگی اجتماعی در جوامع غربی گفت: فوتبال در اروپا فراتر از یک صنعت، عرصه‌ای برای ظهور و تقویت همبستگی اجتماعی است. تیم‌های محلی با پشتوانه‌ی مردمی از اهالی همان شهر، پیوند اجتماعی را تقویت می‌کنند؛ این نوع از همبستگی، سرمایه‌ای اجتماعی است که حکمرانی را تسهیل می‌کند.
آگاهی و مدارا؛ دو شرط ایجاد همبستگی
وی سپس دو عامل آگاهی و معرفت را از پیش‌نیازهای اصلی همبستگی اجتماعی دانست و با استناد به حدیثی از امام صادق(ع)، تأکید کرد که ایمان و حرکت‌های انقلابی نیز همچون نردبان، دارای مراتبی هستند. هیچ‌کس نباید دیگری را که در مرتبه‌ای پایین‌تر قرار دارد، طرد یا حذف کند. به‌جای این کار، باید با مدارا و مهربانی او را ارتقا داد. مشکل بسیاری از ما این است که یا دیگران را صددرصد با خود می‌خواهیم یا هیچ‌چیز!
عوامل تضعیف‌کننده‌ی همبستگی اجتماعی
مریجی در ادامه به دو عامل مهم تضعیف همبستگی اجتماعی اشاره کرد:
- سوء‌ظن: نخستین عامل، بدگمانی است که اغلب ناشی از همنشینی با افراد ناباب و فاصله گرفتن از اهل ایمان است. وی در این‌باره به حدیثی از امام علی(ع) اشاره کرد که معیار تشخیص شخصیت افراد را در شناخت دوستان و معاشران آن‌ها می‌داند.
- بهتان و افترا: دومین عامل مخرب، تهمت و شایعه‌سازی است که با گسترش فضای مجازی تشدید شده است. به گفته‌ی وی، بسیاری از افراد تنها با شنیدن یک خبر غیرموثق، آن را مبنای قضاوت قرار می‌دهند؛ در حالی‌که صحت و دقت این‌گونه اطلاعات زیر سؤال است. وی هشدار داد که با فراگیر شدن هوش مصنوعی، مدیریت چنین پدیده‌هایی دشوارتر نیز خواهد شد.
جمع‌بندی
استاد مریجی در پایان تأکید کرد: تحقق همبستگی اجتماعی، لازمه‌ی ایجاد فضای حکمرانی مهدوی است. همبستگی‌ای که بر پایه‌ی عقلانیت و وحی شکل گیرد، پایدارتر بوده و پشتوانه‌ی اجرایی خواهد داشت. اما اگر این پیوند بر اساس احساسات زودگذر یا فشارهای بیرونی باشد، دوام نخواهد داشت و به اجبار نیاز خواهد داشت. بنابراین، وظیفه‌ی ما در عصر انتظار، آماده‌سازی بستر جامعه از طریق ترویج ارزش‌های الهی، تقویت آگاهی عمومی، و مدارا با یکدیگر است.
