ارائه‌دهنده: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی ذوعلم
دبیر علمی: دکتر سید حامد شاهرخی
زمان برگزاری: 05/۱۲/۱۴۰۳
مکان: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
خلاصه محتوای ارائه:
دکتر علی ذوعلم در این نشست، به بررسی مفهوم «حکمرانی زمینه‌ساز» در اندیشه مقام معظم رهبری پرداختند. ایشان ضمن اشاره به تفاوت مفهومی «حکمرانی» با «حکومت» و «حاکمیت»، تأکید کردند که حکمرانی در معنای مدرن آن، بیش از آنکه ابزار قدرت سخت باشد، یک فرایند نرم و اجتماعی است که به دنبال تحقق اهداف در بستری فرهنگی، تعاملی و مردمی است.
محورهای اصلی بحث:
- مفهوم حکمرانی در ادبیات مدرن:
- واژه‌ای ناظر به تقابل ملت و دولت در غرب.
- ناظر به شکاف‌هایی در فرهنگ، تربیت، سیاست و اقتصاد میان حاکمیت و مردم.
- نتیجه آن، احساس بیگانگی مردم از سازوکارهای حاکمیتی.
- تفاوت رویکرد اسلامی به حکمرانی:
- در نگاه اسلامی، مردم نه در مقابل حاکمیت، بلکه در متن و بطن آن قرار دارند.
- بر اساس دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر آیه آخر سوره آل‌عمران، قوه مجریه در حکومت اسلامی خود مردم‌اند.
- حکمرانی زمینه‌ساز در بیانیه گام دوم انقلاب:
- رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، فلسفه حکومت اسلامی را بر مبنای هشت ارزش دینی و فطری بنیاد می‌نهند.
- تحقق این ارزش‌ها نیازمند اراده و خواست مردم است؛ بنابراین حکمرانی باید زمینه‌ساز باشد، نه سلطه‌گر.
- تبیین به‌مثابه راهبرد حکمرانی زمینه‌ساز:
- «تبیین» در ادبیات رهبری یعنی فراهم‌سازی زمینه ذهنی، معرفتی و اجتماعی برای پذیرش و تحقق ارزش‌ها.
- این فرایند دشوار، نیازمند «جهاد تبیین» است.
- نقد ترجمه‌گرایی و تقلید از مفاهیم غربی:
- مثال: ورود بدون تأمل واژه‌هایی مانند “فرهنگ” (Culture) که ریشه در نگاه سکولار غرب دارد.
- تأکید بر بازخوانی مفاهیم با تکیه بر سنت اسلامی و فلسفه اجتماعی دینی.
- نظام امت و امامت و نقش نخبگان:
- تحقق حکمرانی زمینه‌ساز نیازمند حضور نخبگان خودساخته و متفکر است.
- رهبر معظم انقلاب مراحل پنج‌گانه انقلاب تا تمدن را مطرح می‌کنند:
انقلاب اسلامی → نظام اسلامی → دولت اسلامی → جامعه اسلامی → تمدن اسلامی
تا زمانی که به مرحله دولت اسلامی نرسیم، نمی‌توانیم جامعه اسلامی را محقق کنیم.
جمع‌بندی:
دکتر ذوعلم تأکید کردند که حکمرانی زمینه‌ساز بر خلاف الگوهای سلطه‌محور، متکی بر رشد معرفتی، مشارکت مردمی، تبیین ارزشی و نقش‌آفرینی نخبگان است. این مدل، نیازمند بازخوانی حکمت عملی در منظومه فکری اسلام و بازشناسی جایگاه انسان، مردم و ولایت در ساخت تمدنی انقلاب اسلامی است.
