ارائه‌دهنده: حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی ذوعلم
دبیر علمی: دکتر سید حامد شاهرخی
تاریخ برگزاری: ۵ اسفند ۱۴۰۳
مکان برگزاری: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده نشست: حکمرانی زمینه‌ساز؛ بدیلی در برابر حکمرانی تمرکزگرا
در نخستین نشست از سلسله نشست‌های «حکمرانی زمینه‌ساز در اندیشه مقام معظم رهبری»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علی ذوعلم به تبیین مفهومی و فلسفی حکمرانی زمینه‌ساز پرداخت. وی با مقایسه آن با الگوهای رایج در غرب، بر تفاوت‌های بنیادین آن با حکمرانی استبدادی، تک‌قطبی و تمرکزگرا تأکید کرد.
ایشان با اشاره به اینکه واژه «حکمرانی» اصطلاحی نسبتاً جدید است که با رویکردی نرم‌افزارانه در کنار و فراتر از مفهوم «حکومت» قرار می‌گیرد، گفت: در حکمرانی، آنچه اهمیت دارد فرایند، بستر، فرهنگ و تعاملاتی است که به تحقق مقاصد حکومت کمک می‌کند. برخلاف نگاه سنتی به دولت، در رویکرد حکمرانی تمرکز بر آن است که مردم نه‌تنها موضوع و مخاطب سیاست‌گذاری نباشند، بلکه خود، نقش‌آفرین و شریک در فرایندهای حاکمیتی شوند.
نقد حکمرانی غربی و نقش مردم در حکمرانی اسلامی
دکتر ذوعلم با بررسی تجربه غرب در طراحی مفهوم “Governance”، آن را تلاشی برای حل شکاف عمیق میان دولت و ملت دانست. وی تصریح کرد: در غرب، به‌دلیل سیطره نگاه دولت‌محور و اعطای اختیارات مطلق به دولت در عرصه‌های مختلف فرهنگی، تربیتی، اقتصادی، امنیتی و سیاسی، دوگانه‌ای میان دولت و ملت شکل گرفته که موجب بی‌اعتمادی و بیگانگی متقابل شده است. ایده حکمرانی در آنجا تلاشی برای مردمی‌سازی فرایندها بود، اما در عمل، همچنان مبتنی بر همان نظام فکری و فلسفی مادی‌گرایانه باقی مانده است.
وی افزود: برخی مفاهیم رایج در غرب، مانند «فرهنگ» (Culture) نیز در بستر خاصی متولد شده‌اند؛ بستری که در آن دین و معنویت کنار گذاشته شده است. ازاین‌رو، ورود این مفاهیم به فضای فکری ما، بدون نقد مبنایی، می‌تواند موجب تضعیف مفاهیم اصیل اسلامی شود. وی با اشاره به تجربه شخصی خود در بررسی مفهوم فرهنگ، آن را واژه‌ای دانست که هنوز از ابهام مفهومی رنج می‌برد و موجب کمرنگ شدن جایگاه مفاهیمی چون دین، معرفت دینی، سبک زندگی و اخلاق اسلامی شده است.
حکمرانی ولایی؛ امت در جایگاه قوه مجریه
در ادامه نشست، دکتر ذوعلم به نگاه علامه طباطبایی در تفسیر آیه «صَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» (سوره آل‌عمران، آیه ۲۰۰) اشاره کرد و گفت: ایشان در تفسیر این آیه، قائل بودند که در حکومت اسلامی، قوه مجریه خود مردم‌اند. این نگرش آینده‌نگرانه، از افقی سخن می‌گوید که در آن مرز میان حاکم و مردم برداشته می‌شود و امت، بنیان‌گذار و پاسدار حکمرانی است.
وی در تبیین نظریه حکمرانی زمینه‌ساز در اندیشه مقام معظم رهبری، این نکته را برجسته کرد که در نظام ولایی، امام امت کسی است که امت او را تشخیص می‌دهد، برمی‌گزیند و از او تبعیت می‌کند؛ بنابراین، تار و پود این نظام از مردم تشکیل شده و نقش‌آفرینی آنان اصل بنیادین این حکمرانی است. این نگاه، هم در نظریه امام خمینی(ره) و هم در اندیشه رهبر معظم انقلاب به‌وضوح دیده می‌شود و اساس تحلیل حکمرانی انقلاب اسلامی را شکل می‌دهد.
نتیجه‌گیری
دکتر ذوعلم در پایان نشست، با تأکید بر لزوم بازخوانی انتقادی مفاهیم وارداتی و تقویت نظریه بومی حکمرانی اسلامی، بیان داشت که حکمرانی زمینه‌ساز، مبتنی بر مردم‌باوری، پیوند عمیق امت و امامت، و نهادینه‌سازی فرهنگ دینی است. این حکمرانی نه‌تنها چارچوبی برای مدیریت جامعه پیش از ظهور است، بلکه می‌تواند افقی برای تحقق تمدن اسلامی در دوران ظهور نیز ترسیم کند.
