پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی -مرکز همکاری های علمی و بین المللی/گزارش محتوایی کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با موضوع نقش عمومات و مطلقات قرآنی در حل مسائل مستحدثه

| AR

| FA

معرفی مرکز

معرفی مرکز
- درباره مرکز
- مرکز همكاری های علمی و بین المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با هدف گسترش همكاری و جلب مشارکت مجامع علمی پژوهشی داخلی و خارجی و همچنین افزايش اعتبار علمی پژوهشگاه، از سال 1395 فعالیت خود را آغاز کرد.
- ساختار
- مدیریت مرکز
- روزمه همکاران

اداره همکاری های علمی

اداره امور بین الملل

واحد ترجمه
سایت ها و مراکز مرتبط
ارتباط با ما

گزارش محتوایی کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با موضوع نقش عمومات و مطلقات قرآنی در حل مسائل مستحدثه

در این نشست که روز یکشنبه 29/2/98 به همت پژوهشکده فقه و حقوق و همکاری مرکز همکاری‌های علمی و بین‌المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، نقش عمومات و مطلقات قرآنی در مسائل مستحدثه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ارائه دهنده بحث، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقدان و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان دبیر علمی در این نشست علمی حضور داشتند. گزارش محتوایی کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با موضوع نقش عمومات و مطلقات قرآنی در حل مسائل مستحدثه
در این نشست که روز یکشنبه 29/2/98 به همت پژوهشکده فقه و حقوق و همکاری مرکز همکاری‌های علمی و بین‌المللی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، نقش عمومات و مطلقات قرآنی در مسائل مستحدثه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ارائه دهنده بحث، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقدان و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی عضو هیئت علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان دبیر علمی در این نشست علمی حضور داشتند.
در ابتدای این نشست، دبیر علمی با طرح سؤالاتی ابعاد مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار داد و سپس حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی خادمی کوشا به ارائه بحث خود پرداخت. وی با بیان این‌که قرآن کریم به عنوان یکی از منابع استنباط احکام شرعی مطرح است، به تبیین مفاهیم بحث پرداخت و اظهار داشت: عمومات قرآنی، الفاظ عام و مطلقی هستند که از نوع ظواهر بوده و در عرصه‌های مختلف مورد توجه فقیهان قرار گرفته است و دو دیدگاه در این باره وجود دارد: برخی الفاظ و عمومات قرآن را مطلقاً حجت می‌دانند و برخی مطلقاً آن را رد می‌کنند.
ایشان در ادامه با بیان این‌که بر خلاف رأی اخباری‌ها، ظواهر کتاب الهی به عنوان یکی از ادله اربعه و بلکه میزانی برای کشف صحت سنت پذیرفته شده است و اجمالاً راهی برای تشکیک در حجیت آنها باقی نمی‌ماند، اظهار داشت: اما این به معنای حجیت بدون قید وشرط آن نیست و شناخت روش صحیح در نقش آفرینی قرآن در استنباط حکم الهی نیازمند تحقیق در دو محور کشف مقتضی حجیت عمومات و رفع موانع آن‌ها است. بر این اساس، اقتضای حجیت در ادله لفظی بر اساس صدق لفظ و ظهور معنا شکل می‌گیرد که صدق عمومات قرآنی دو دسته هستند: نوع اول به نحو استعمال لفظ است که وصف حقیقت یا مجاز می‌گیرد و نوع دوم بحث انطباق معنا است که فقط وصف صدق و کذب می‌گیرد. گاهی لفظ قرآن به کثرت به کار می‌رود ولی چون معنای مجازی است و یا نمی‌دانیم مجاز یا حقیقت است یا حقیقت برای وضع جدید است، نمی‌تواند در استنباط حکم حجیت داشته باشد. بنابراین در پاسخ به این سؤال که آیا عمومات قرآنی در مسائل مستحدثه حجیت دارند یا خیر، باید گفت حجیت عمومات قرآنی در مسائل مستحدثه مشروط به این است که کاربرد حقیقی عمومات در موضوعات جدید، بدون وقوع وضع جدید باشد و یا انطباق معنای عمومات بر موضوعات جدید احراز شود. لذا با توجه به دو شرط فوق معلوم می‌شود که استعمال عمومات قرآنی در موضوعات جدید در 3 صورت نمی‌تواند مقتضی حجیت باشد: 1. معلوم شود که کاربرد مذکور، مجازی است 2. معلوم نباشد که حقیقی است و استعمال را اعم از حقیقت و مجاز بدانیم 3 . معلوم باشد که حقیقی و به جهت وضع جدید است.
وی در ادامه به موانع حجیت در عمومات قرآن و پاسخ به این اشکالات پرداخت و بیان کرد: برخی می‌گویند عمومات قرآنی قابل استناد نیستند چون مجمل هستند و در مقام بیان نیستند. اما معتقدان به این نظریه دلیل روشنی برای مدعای خود بیان نکرد‌ه‌اند. ضمن این‌که قرآن چون ملاک شناخت روایات می‌باشد، چطور ممکن است عموماتش حجیت نداشته باشد.
برخی نیز انصراف از موضوعات جدید را یکی دیگر از موانع در حجیت عمومات می‌دانند که در پاسخ به این اشکال باید گفت که انصراف ذکرشده، انصراف بدوی است و از نوع انصراف وجودی است که منشأ آن ندرت یا فقدان وجود خارجی است و از نگاه عرف نمی‌تواند در معنای لفظ تغییری ایجاد کند.
ایشان فقدان وضع بر موضوعات جدید، ورود تخصیصات و تقییدات، وجود قدر متیقن، عدم احراز مقام بیان نسبت به موضوعات جدید، عدم امکان تقیید، عدم جریان اصل عدم قرینه و عدم تخصیص، و مقصود نبودن در کلام را از دیگر موانع ذکر شده بیان و پاسخ خود را در هر مورد بیان داشتند.
در ادامه این نشست، ناقدین به بیان ملاحظات خویش پرداختند. حجت‌الاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفی مقدم با بیان این‌که مباحث ارائه شده یک پژوهش است و نه نوآوری، اظهار داشت: با این‌که عنوان نشست، نقش عمومات و مطلقات قرآنی در مسائل مستحدثه است، در مباحث ارائه شده حتی به یک آیه از قرآن به عنوان شاهد استناد نشد. ضمن این‌که آن‌چه به عنوان مبانی بیان شد، مشخص نیست که مبانی شخصی ارائه دهنده است یا مبانی پذیرفته شده حوزه فقه است.
وی با بیان این‌که ارائه دهنده، معنای الفاظ و ظاهر آیات قرآن را تفسیر دانسته است، اظهار داشت: وقتی ما ظاهر قرآن را معنا کنیم، قرآن را تفسیر نکرده‌ایم؛ زیرا تفسیر، پرده‌برداری از معنای قرآن است. علاوه بر این‌که برخی کشف مقاصد قرآن را تفسیر می‌دانند و اگر از این منظر به عمومات بنگریم، دامنه استنباطات بسیار گسترده تر خواهد شد.
وی افزود: این‌که گفته می‌شود عمومات و مطلقات قرآنی به نحو قضایای حقیقیه هستند و نه خارجیه، آیا واقعاً از قضایای خارجیه نمی‌توانیم به قضیه حقیقیه برسیم؟ مثلاً مفسران و فقها از قصه‌های قرآن و آیاتی که صرفاً برای برخی اشخاص نازل شده تنقیح مناط می‌کنند و آن را به عموم تعمیم می‌دهند و این کار ایرادی ندارد. ضمن این‌که بین قضایای حقیقیه و خارجیه هم حد وسطی وجود دارد که اشاره‌ای به این بحث هم نشده است. بنابراین بحث را باید گسترده‌تر مورد توجه قرار دهیم.
وی ادامه داد: این‌که گفته شد در صورتی الفاظ قرآن حجیت دارد که معنای آن در عصر کنونی منطبق بر دوره نزول قرآن باشد، محل تأمل است؛ زیرا در این صورت اگر معنای اصطلاحی، تغییر جزئی هم داشته باشد، دیگر منطبق بر امروز نخواهد بود و از این حیث، نظر ارائه کننده محل بحث است.
در ادامه حجت الاسلام والمسلمین رضا اسلامی ناقد دیگر این نشست با بیان این‌که بحث ارائه شده نتوانست نقش عمومات را نشان دهد و بیشتر بیان اشکالات است، اظهار داشت: محورهای بحثی که ارائه شد، اختصاصش به قرآن روشن نیست و تنها بحثی اصولی بود که می‌تواند عام باشد و در سنت هم مطرح باشد و فقط ارتباط به قرآن ندارد. علاوه بر این‌که می‌بایست از مبنای حجیت و این‌که قرآن در چه سطحی حجت است، بحث صورت می‌گرفت در حالی که بدون طرح این بحث، به مباحث بعدی ورود شده است.
وی با اشاره به برخی شبهات در مورد عمومات و اطلاقات بیان داشت: در مورد عمومات و اطلاقات قرآن، دو دیدگاه وجود دارد، قرآن محورها می‌گویند چون سطح قرآن بالاست، به راحتی نمی‌توان عمومات و اطلاقات قرآن را تخصیص و تقیید بزنیم و باید احترام آن را حفظ کنیم و در نهایت تقیید و تخصیص اطلاق و عموم قرآن فقط با خود قرآن امکان پذیر است. دسته دوم، سنت محورها هستند که قرآن را گرچه تکریم می‌کنند ولی به لحاظ استفاده و ارتباط با منابع، سنت را در رده اول می‌دانند و معتقدند قرآن و عمومات و اطلاقات آن نیز از طریق سنت شناخته می‌شود. با توجه به اهمیت این دو دیدگاه، بهتر بود ارائه دهنده محترم تفکیکی در مباحث خود قائل می‌شدند و بیان می‌کردند که مباحثشان ناظر به کدام یک از دو دیدگاه بالاست.
نکته دیگر در باب انحصار بحث در قضایای حقیقیه است در حالی که ما باید بررسی کنیم که چگونه می‌توان از قضایای خارجیه نیز اطلاق و عموم ساخت و این مسئله در بحث مغفول مانده است.
در ادامه این نشست، حاضران در جلسه نیز دیدگاه‌های خود را مطرح نمودند.

منبع:

تاریخ خبر: 1398/3/11 شنبه

تعداد بازدید کل: 214 تعداد بازدید امروز: 4


امتیاز دهی

مطالب مرتبط

پربازدید ترین مطالب

مطالب مرتبط

پربازدید ترین مطالب

تمام حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می باشد.