نشست «پژوهش های خانواده و حکمرانی» ذیل نشست های علمی چهارمین همایش علوم انسانی – اسلامی روز ۲۸ آذرماه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار گردید.
به گزارش مرکز همکاری‌های علمی و بین‌الملل، در ابتدا نشست، دبیر جلسه گزارش مختصری از وضعیت فعلی گروه مطالعات خانواده برای برنامه ها و کارهای در دست انجام ارائه داد و مطرح کرد که نشست در دو بخش برگزار می‌شود؛ بخش اول ناظر به مباحث هم اندیشی در خصوص ارتباط حکمرانی و خانواده است و بخش دوم ارتباط فعالیت‌های پژوهشی پژوهشکده با حکمرانی است.
سپس دکتر ثناگویی زاده (مدیر گروه)، توضیحاتی درباره موضوع نشست و هدف از آن ارائه کرد. در این خصوص ایشان مقدمه ای را در ۴ محور بیان کرد که شامل مفهوم شناسی حکمرانی، مدل های حکمرانی، ارتباط حکمرانی با مسائل خانواده،ارتباط حکمرانی با کلان برنامه پایداری و کارآمدی خانواده بود.
در خصوص محور اول اشاره کردند که حکمرانی معادل واژه لاتینgovernance است که برخی اینگونه آن را تعریف کردند ؛ فرایند قاعده گذاری، اجرای قواعد، بررسی، نظارت، کاربست بازخوردها همراه با اعمال قدرت مشروع برای دستیابی به هدف مشترکی برای همه کنشگران در محیط یک کشور یا سازمان در چارچوب ارزشها و هنجارهاست. درباره محور دوم سه نوع مدل از حکمرانی را توضیح دادند که شامل حکمرانی خوب، حکمرانی سالم و حکمرانی متعالی یا اسلامی است. منظور از حکمرانی خوب تعامل بین دولت و کنشگران جامعه مدنی مبتنی بر معیارهای مشارکت، حاکمیت قانون، شفافیت، پاسخ گویی، وفاق عمومی، حقوق مساوی، اثربخشی و کارآیی و مسئولیت پذیری است.حکمرانی سالم ساختاریافته نیست و مبتنی بر آداب و رسوم و فرهنگ هر کشور متنوع است. حکمرانی متعالی یا اسلامی حکمرانی بر پایه نظام ارزشی، الهی و یا اسلامی است که برای نیل به سعادت دنیوی و اخروی مردم در یک حوزه جغرافیایی است. درباره محور سوم ارتباط حکمرانی با خانواده ایشان از دو منظر بحث را ادامه دادند.؛یک. ارتباط حکمرانی با خانواده از بالا به پایین است بدین معنا که حکمرانی بر خانواده نقش ایفا کند. یعنی فرایندهای تقنینی، سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا بر خانواده نقش آفرین باشد. برای این ارتباط ایشان به مثال‌های عینی اشاره کردند که شامل قانون حمایت از خانواده، قانون جوانی جمعیت در حوزه تقنین، برنامه های اول تا هفتم توسعه در حوزه برنامه ریزی، سیاستهای ابلاغی خانواده و جمعیت از سوی مقام معظم رهبری در حوزه سیاستگذاری بود. دوم. ارتباط حکمرانی از پایین به بالاست. بدین معنا که خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی پویا و اثرگذار بر فرایندهای حکمرانی تأثیرگذار باشد به عنوان مثال نقش خانواده به عنوان یک نهاد اثرگذار بر جامعه پذیری فرهنگی، نقش خانواده به عنوان یک نهاد اثرگذار بر انتقال ارزشهای ملی و دینی، نقش خانواده به عنوان یک نهاد اثرگذار بر فرزندآوری و حمایت از سیاست ها مثلا در راستای تولید موالید. سپس ایشان اشاره کردند آنچه از ادبیات سازمانی دفتر تبلیغات و معاونت پژوهشی استنباط می شود امتداد مسئله محوری در چرخه حکمرانی منظور رویکرد اول ارتباط حکمرانی با خانواده است که حکمرانی از بالا به پایین است. به عبارتی سازمان به دنبال آن است که مسائل خانواده همچون طلاق را با محوریت حکمرانی شامل قوانین، سیاست ها و برنامه ها حل کند. بنابراین بهتر است به جای حکمرانی خانواده بگوییم حکمرانی بر خانواده و منظور از حکمرانی خانواده رویکرد پایین به بالای حکمرانی است که از ادبیات سازمانی این رویکرد متوجه نمی شود. سپس ایشان در خصوص محور چهارم یعنی ارتباط کلان برنامه با حکمرانی مطالبی را ارائه کردند که ارتباط حکمرانی با کلان برنامه را در شش محور خلاصه کردند که شامل؛ از منظر سیاستگذاری ( کلان برنامه پایداری و کارآمدی خانواده منطبق با سیاست های ابلاغی تحکیم و کارآمد نمودن خانواده از سوی رهبر معظم انقلاب است) از منظر فرهنگ اسلامی ایرانی (کلان برنامه مبتنی بر تعالیم اسلامی است بنابراین در راستای نظام ارزشی اسلامی به دنبال تحکیم و کارآمدی خانواده است و در مسیر حکمرانی اسلامی قرار دارد.) از منظر تنوع پذیری شاخه‌ها و رشته‌های علمی اثرگذار بر حکمرانی (کلان برنامه در ۵ شاخه تنظیم شده است که هر یک از این شاخه ها چگونه می تواند به پایداری و کارآمدی خانواده کمک کند شاخه‌ها شامل الاهیات، اخلاق، رواشناسی، جامعه شناسی و فقه و حقوق است) از منظر اهداف اصلی( هدف اصلی کلان برنامه دستیابی به سبک زندگی اسلامی ایرانی خانواده مبتنی بر پایداری و کارآمدی خانواده است که براساس سیاست های ابلاغی رهبر معظم در خصوص ترویج مدل سبک زندگی اسلامی در خانواده هاست) از منظر بخش ها و نهادهای حکمران ( کلان برنامه با نهادهای مختلف آموزشی، پژوهشی، اجرایی، سیاست گذاری از حیث اجرا و خروجی و مخاطبان ارتباط دارد) از منظر خروجی ها( سه رویه عمده در کلان برنامه برای حکمرانی در هر فعالیت پژوهشی مد نظر قرار گرفته است؛رویه تقنینی، رویه سیاستگذاری و رویه برنامه ریزی و اجرا.
در ادامه نشست آقای دکتر نصیری به بیان دیدگاه های خود پرداختند:
دکتر نصیری بر سیستم بازخوردگیری بین خانواده و حکمرانی تأکید داشتند که چه بسا مشاهده می شود که قوانین و سیاست ها بدون در نظر گرفتن مسائل خانواده پایه ریزی می شود ما باید مکانیسمی برای بازخوردگیری مسائل و امور خانواده پیدا کنیم تا حکمرانی بتواند با بهره گرفتن از آنها مسائل خانواده را حل کند.
در ادامه نشست آقای دکتر اسماعیلی به بیان دیدگاه های خود پرداختند:
دکتر اسماعیلی بر روش های حکمرانی تأکید داشتند در این خصوص مطرح کردند باید حکمرانی به ارتباط بین نهاد خانواده با سایر نهادهای حکمرانی شامل آموزش، اقتصاد،سلامت و …ارتباط برقرار کند. باید سیاست ها در عر صه به صورت اقتضایی بتواند از حالت کلان به خرد تبدیل شود و یا برعکس. باید حکمرانی بتواند سیاستگذاری را مورد ارزیابی قرار دهد. همچنین نتایج آشکار میان مدت و بلند مدت آثار قوانین را مورد بررسی قرار دهد.
در ادامه نشست حجت الاسلام سراج زاده به بیان دیدگاه های خود پرداختند:
حجت الاسلام سراج زاده تأکید بر حکمرانی از پایین به بالا داشتند که باید به نقش خانواده بر حکمرانی توجه کنیم و از این منظر اولویت های خانواده شناسایی شود. همچنین به نظام ارزشی و اسلامی در حکمرانی و نقش آن بر تحکیم خانواده تأکید کردند.
در ادامه نشست آقای دکتر جعفریان به بیان دیدگاه های خود پرداختند:
دکتر مجید جعفریان بر رویکرد تعاملی حکمرانی و خانواده تأکید کردند و اشاره داشتند که چه بسا حکمرانی از خانواده انتظاری دارد حال آنکه مسیر خانواده در جهت دیگری است از این رو باید به رویکرد تعاملی بین حکمرانی و خانواده توجه کرد. زیرا تأکید حکمرانی بر مبنای جامعه مدنی و نظام دموکراسی است.
در ادامه نشست آقای خانی به بیان دیدگاه های خود پرداختند:
آقای سعید خانی اشاره کردند به اینکه حکمرانی اعم از حاکمیت است و ما می توانیم از حکمرانی بر خانواده، حکمرانی در خانواده و حکمرانی با خانواده صحبت کنیم.
بخش دوم نشست به تییین فعالیت اعضاء با حکمرانی ادامه یافت. در این خصوص دکتر ثناگویی زاده از سه فعالیت اصلی خود و ارتباط آن با حکمرانی صحبت کردند که شامل تدوین بسته آموزشی افزایش صمیمیت در روابط زوج ها،تدوین بسته خانواده درمانی معنوی مذهبی برای مشاوران خانواده و مطالعات مروری بر پایداری و کارآمدی خانواده در دو دهه گذشته بود که همگی این فعالیت ها در حوزه سیاستگذاری مبتنی بر سیاست تحکیم و کارآمدی خانواده و مبتنی بر رویه برنامه ریزی و اجرا در فرایند حکمرانی است. در خصوص فعالیت های آتی خود در پژوهشکده به تولید دو درسنامه صمیمیت و معنویت در خانواده اشاره داشتند که می تواند در حوزه برنامه ریزی و اجرا در فرایند حکمرانی مؤثر باشد. سپس به مرور برخی از طرح‌های برون سپاری گروه و مقالات خود که در این زمینه نیز اشاره داشتند که شامل کتاب فراتحلیل طلاق در ایران، کتاب الگوی فرایندی و محتوایی مشاوره پیش از ازدواج، کتاب زمینه های آسیب‌های زناشویی کاربران شبکه های اجتماعی، طرح پژوهشی مسئوله پژوهی تزلزل نظام خانواده و مقالات مدل یابی ساختاری کارکرد خانواده ایرانی اسلامی، شناسایی عوامل مرتبط با پایداری ازدواج در مطالعات ایرانی، و…..نشست ها و کارگاه هایی با عناوین مانند انقلاب اسلامی و تحکیم خانواده،ظرفیت سنجی بازتعریف احکام خانواده با رویکرد حسن معاشرت، فرصت ها و چالش های فقهی لایحه تأمین امنیت زنان در برابر خشونت، کنکاش در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، روندها و پیشران های مؤثر بر اطلاعات و دانش خانواده، الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و خانواده پایدار و کارآمد. در خصوص آینده فعالیت های پژوهشکده در ارتباط با حکمرانی بیان کردند که قصد داریم خروجی ها متنوعی در عرصه درسنامه‌ها و خودآموزها با هدف پیشران های مؤثر در فرایندهای اجرایی و برنامه ای حکمرانی بر خانواده تولید کنیم. درسنامه‌ها می تواند به مربیان،مدرسان و استادن عرصه خانواده برای آموزش و توانمندسازی خانواده مفید واقع شود و خودآموزها نیز می تواند عناصر پایداری و کارآمدی را در خانواده تقویت کند. همچنین دو فعالیت همایش ملی پایداری و کارآمدی خانواده سال آینده برگزار خواهد شد که یکی از محورهای اصلی آن حکمرانی و خانواده است و فعایت دوم تأسیس دوفصلنامه مطالعات اسلام و خانواده است که یکی از محورهای پذیرش مقالات محور حکمرانی و خانواده می‌باشد.
دکتر جعفریان به دو فعالیت الگوی دینی هویت اجتماعی و تحلیل گفتمان اخلاقی مطبوعات در جمهوری اسلامی که مربوط به فعالیت های پژوهشی ایشان بود را معرفی کردند و بیان کردند که این دو فعالیت از منظر سیاست گذاری در حوزه زنان و در حوزه فرهنگ می تواند مؤثر باشد که سیاست های جمهوری اسلامی در دو عرصه زنان و خانواده و گفتمان فرهنگی مطبوعات و خانواده به چه نحو است.همچنین به فعالیت آتی خود در شناسایی مدل ظرفیت سازمان‌های مردم نهاد در ارتقاء کارآمدی خانواده اشاره کردند که می تواند به ارتباط یکی از عناصر حکمرانی یعنی نهادهای مردم در ارتقاء کارآمدی خانواده کمک کند.
حجت الاسلام سراج زاده به دو فعالیت اخیر خود شامل کاربردهای خداباوری در تحکیم خانواده و بسته آموزشی شکرگزاری از خداوند و نقش آن بر کارآمدی خانواده اشاره کردند ارتباط آن را با حکمرانی از منظر اجرا و برنامه ریزی برای مبلغان خانواده دانستند.
